نقد و بررسی دیدگاه مشهور فقیهان درباره تحقق قتل عمد

مشهور فقیهان امامیه معتقدند که ملاک تحقق قتل عمد، قصد قتل یا غالبا کشنده بودن آلت قتل است. آنان برای اثبات نظریه خود به روایات و اجماع تمسک کرده اند. باوجود این، روایات صریحا بر مدعای مشهور دلالت ندارند زیرا نخست، برای تحقق قتل عمد در روایات، قصد فعل مطرح شده است و از ظاهر روایات، قصد قتل به دست نمى آید؛ دوم، در روایات فقط چند مصداق از افعال غالبا کشنده ذکر شده است و با ذکر چند مصداق نمى توان یک معیار کلى برای تحقق قتل عمد انتخاب نمود؛ سوم، از عبارت بما یقتل بمثله که در بعضى روایات آمده است، معیار غالبا کشنده بودن استفاده نمى شود. از طرفى، در فقه مصادیق متعددی از قتل وجود دارد که به نظر مشهور، قتل عمد محسوب مى گردد؛ درحالى که هیچ یک از معیارهای موردنظر ایشان در آنها وجود ندارد. چهارم، اجماع نیز محقق نیست زیرا با چشم پوشى از قول خلاف، چنین اجماعى مدرکى است. پنجم، قصد حالتى درونى است و بدون بیان قصد به وسیله قاصد، نمى توان به آن پى برد. بنابراین معیار قصد قتل در عالم خارج کارایى چندانى ندارد. علاوه بر آن، قید غالبا کشنده بودن عنوان مبهمى است. این عنوان در فقه و حقوق تعریف نشده و فقط به ذکر مصادیق آن بسنده شده است؛ بنابراین نمى تواند معیار مفید و شاخصى باشد. به نظر مى رسد بهترین معیار برای تحقق قتل عمد این است که قاتل در معرضیت قتل بوده و به آن التفات داشته باشد. این معیار با برخى از مویدات فقهى و حقوقى تقویت مى شود.