آئین و رسم شاعری در قابوس نامه ی عنصر المعالی

یکی از متون گران سنگ زبان و ادبیات فارسی است که امیر عنصر المعالی کیکاوس بن اسکند بن قابوس بن و شمگیر آن را به سال 475 ه.ق.- زمانی که «منشور عزل زندگانی را از موی خویش بر روی خویش کتابتی« (عنصر المعالی، 3:1373) همی دیده- برای نصیحت به فرزندش گیلان شاه تألیف کرده است. این کتاب پندها (قابوس نامه، نصیحت نامه) در چهل باب با نثر مرسل فراهم آمده است. دانش وسیع عنصر المعالی در این کتاب سترگ، ستودنی است، وی بر موضوعات مختلف احاطه داشته است. باب سی و پنجم قابوس نامه به بابت اندر رسم شاعری و آئین آن معروف است. عنصر المعالی در این باب نکاتی را در پیرامون شعر و شاعری مطرح کرده است. در گذشته بعضی از ادیبان و نویسندگان سخن شناس در آثار خودشان به نقد شعر و شاعری پرداخته و نظراتی را مطرح کرده اند؛ نظامی عروضی سمرقندی، محمد بن عمر رادویانی، رشیدالدین وطواط، شمس قیس رازی و جامی از منتقدان گذشته ایران زمینند. عنصر المعالی در این باب به یک سری از ویژگی های شعر نظیر، سهل و ممتنع بودن، ساده وروان بودن، بر بر داشتن صناعات ادبی، لطافت و تری و تازگی اشاره می کند. نظرات عنصر المعالی در باب شعر ساده است ولی به دلیل قدمت آن در بررسی سیر نقد شعر در ادبیات ایران ارزشمند است. ما نیز در این مقاله به بررسی دیدگاه های عنصر المعالی در نقد شعر پرداختیم.