تحلیل نهادی بانکداری بدون ربا با استفاده از مدل چهارسطح ویلیامسون

اقتصاد نهادگرا که در راستای ضعف ها و نا رسایی های اقتصاد جریان اصلی شکل گرفت، پارادایم جدیدی را به علم اقتصاد عرضه می کند. با استفاده از چارچوب تحلیلی اقتصاد نهادگرا می توان از زاویه ای جدید به واقعیت نگاه کرد و از حقایق جدیدی پرده برداشت. از آنجایی که اولیور ویلیامسون جامع ترین دسته بندی را از اقتصاد نهادگرا ارائه کرده است در این تحقیق از مدل ویلیامسون[۱] استفاده گردیده است. بانکداری بدون ربا در راستای ممنوعیت ربا در اسلام و حذف نرخ بهره از نظام بانکی شکل گرفت؛ اما با گذشت چندین دهه آن هدف اصلی (حذف بهره از نظام بانکی) تا کنون محقق نشده است و تا تحقق آن نیز فاصله ای زیادی وجود دارد؛ زیرا بانکداری بدون ربا در عمل با بانکداری ربوی فرق چندانی ندارد. سوالی که مطرح می شود این است که چرا بانکداری بدون ربا موفق به حذف بهره از نظام بانکی نشده است و در عمل شبیه بانکداری ربوی است؟ به نظر می رسد بستر فرهنگی یا محیط نهادی تاثیر زیادی در عملکرد سازمان ها و ساختارهای اجرایی دارد. بسترفرهنگی متشکل از فرهنگ، ایدئولوژی، باورها و ارزش ها کارایی حقوق مالکیت را تعیین می کند. حقوق مالکیت نیز کارایی ساختارهای اجرایی و راهبری را تعیین می کند. ممنوعیت ربا در اسلام به عنوان یک نهاد غیررسمی موجبات شکل گیری نهاد رسمی قانون عملیات بانکی بدون ربا را فراهم می کند و این قانون در قالب ساختار اجرایی بانکداری بدون ربا عملیاتی می شود. اما از آنجایی که نظام اقتصاد سرمایه داری برمبنای نرخ بهره شکل گرفته است و نرخ بهره از نظام بانکی قابل حذف نیست؛ لذا عقود و قراردادهای اسلامی در قالب بانکداری ربوی قابل اجرا نیست و باید سازوکاری متناسب با ماهیت این قراردادها طراحی شود.