نگاهی مختصر به انواع وصیت نامه

امیرحسین صفدری محقق و پژوهشگر علم حقوق

در قانون امور حسبی در خصوص چگونگی تنظیم یک وصیت نامه معتبر قانونگذار ما چهار نوع وصیت نامه را ذکر کرده است که شامل: 1. وصیت نامه خودنوشت. 2. وصیت نامه رسمی. 3. وصیت نامه سری. 4. وصیت نامه اضطراری، که این چهار نوع رایج ترین انواع وصیت نامه ها در جامعه ی ما می باشد.

1. وصیت نامه خودنوشت: ساده ترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه دست نویس یا به اصطلاح عرف جامعه خودنوشت می باشد، در این نوع از وصیت نامه شخص وصیت کننده یعنی (موصی) می تواند آن را به تنهایی تنظیم کند. در ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی در خصوص این نوع وصیت نامه قانونگذار ما بیان می کند: وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد. متاسفانه یکی از معایب این نوع از وصیت نامه ها این است که امکان جعل شدن این نوع از وصیت نامه ها بسیار زیاد است.

البته یک نکته مهم در خصوص وصیت نامه خود نوشت این است که اگر فردی بی سواد باشد یا به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن نداشته باشد نمی تواند وصیت نامه خود نوشت تنظیم کند، حتی نمی تواند در نگارش وصیت نامه خودنوشت به شخص دیگری وکالت بدهد تا به جای آن فرد وصیت نامه تنظیم شود. نکته مهم دیگر این است که اگر در ظرف سه ماه از صدور گواهی حصر وراثت، وصیت نامه خودنوشت تحویل دادگاه آخرین محل اقامت موصی نشود وصیت نامه خود نوشت بی اعتبار تلقی خواهد شد که این مسله از ماده 294 قانون امور حسبی می توانیم تفسیر کنیم.

2. وصیت نامه رسمی: وصیت نامه رسمی جز وصیت نامه های معتبر است و می توانم به صراحت بگویم که بهترین نوع وصیت نامه در جامعه ما وصیت نامه رسمی می باشد؛ چرا که امکان جعل آن ها وجود ندارد و این نوع از وصیت نامه ها همانطور که از اسمش مشخص است مطابق سایر اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی به ثبت میرسد و معتبر تلقی می شود. در ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی در این خصوص قانونگذار ما می گوید: ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.

در تعریف اسناد رسمی باید بگویم که اسناد رسمی، اسنادی می باشد که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی و یا به وسیله مامورین رسمی تنظیم شده باشد که همین مسله باعث اعتبار این نوع اسناد است. وصیت نامه رسمی، سندی رسمی و لازم الاجرا می باشد و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول باشد، بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجرا است.

3. وصیت نامه سری: این نوع از وصیت نامه ها تلفیقی از وصیت نامه های خودنوشت و وصیت نامه های رسمی می باشد و دارای تشریفات اداری زیادی است، و در ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی در این خصوص قانونگذار ما به صراحت بیان می کند: وصیت نامه سری ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هرصورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین نامه وزرات دادگستری معین می گردد امانت گذارده می شود. نکته مهم در خصوص وصیت نامه سری این است که اگر فردی سواد نداشته باشد نمی تواند از این نوع وصیت نامه استفاده کند.

وصیت نامه های سری نزد اداره ثبت اسناد به امانت گذاشته می شود و امکان گم شدن یا جعل در آن وجود ندارد البته که این نوع از وصیت نامه چون تشریفات خاصی دارد مردم زیاد از این نوع وصیت نامه استفاده نمی کنند و اکثر افراد از وصیت نامه خودنوشت استفاده می کنند. در ماده 281 قانون امور حسبی قانونگذار می گوید: کسی که نمیتواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصیت نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت نامه را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیز در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت نامه بنویسد که این برگ وصیت نامه او است و در اینصورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که وصیت نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.

4. وصیت نامه اضطراری یا فورس ماژور: بی شک گاهی پیش می آید که با توجه به شرایطی خاص یک فرد نتواند به روش های که در بالا به آنها اشاره شد برای خود وصیت نامه تنظیم کند، در این صورت آن فرد می تواند جور دیگری وصیت نامه تنظیم کند در این خصوص در قانون امور حسبی به چهار دسته وصیت نامه اشاره شده است که شامل: وصیت نامه نظامی، وصیت در موارد خطر مرگ فوری، وصیت به هنگام شیوع امراض ساری و وصیت در هنگام مسافرت در دریا، قانونگذار ما اشاره کرده است.

به عنوان یک پژوهشگر در علم حقوق پیشنهاد می کنم تا جایی که برای شما امکان دارد قبل از فوت از وصیت نامه رسمی استفاده کنید تا از سواستفاده ها و مشکلات احتمالی در امور بعد از فوت خود جلوگیری کرده باشید. و این نکته مهم را هم باید بگویم که در شرایط اضطراری که در بالا به آن اشاره شد، موصی می تواند در حضور دو نفر گواه وصیت خود را اظهار نماید و یکی از آن دو گواه اظهارات او را با تعیین تاریخ روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه ها آن را امضاء می نمایند و اگر موصی نتواند امضاء کند گواه ها این نکته را در وصیت نامه قید میکنند، حتی افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال بکاری دارند می توانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاها اظهار نمایند.