مدلسازی ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری منظر به منظور توسعه گردشگری در مناطق تحت حفاظت
محل انتشار: فصلنامه علوم محیطی، دوره: 22، شماره: 1
سال انتشار: 1403
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 30
فایل این مقاله در 22 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- صدور گواهی نمایه سازی
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
شناسه ملی سند علمی:
JR_SCJS-22-1_008
تاریخ نمایه سازی: 30 اردیبهشت 1403
چکیده مقاله:
سابقه و هدف: زمین سیما در مناطق تحت حفاظت، یک مزیت گردشگری در طبیعت است و به همین علت سنجش زیباشناختی و ارزیابی کیفیت منظر در این مناطق ضرورت دارد. با وجود اینکه در سایر گردشگاه ها نیز این موضوع از اهمیت برخوردار است اما در مناطق تحت حفاظت که شکل گردشگری به صورت اکوتوریسم و بر پایه بازدید است، این امر بیشتر اهمیت دارد. از این رو این پژوهش با هدف مدل سازی ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری منظر با هدف گردشگری در مناطق تحت حفاظت با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی جهت پیش بینی ارزش زیباشناختی مناظر و اولویت بندی متغیرهای تاثیرگذار بر مدل صورت پذیرفت. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی تحت مدیریت استان البرز انجام شده است. در این مطالعه جهت ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر مناطق تحت حفاظت با هدف گردشگری، ترکیب رویکرد ارزیابی جامع و روش مدل سازی شبکه عصبی مصنوعی به کار گرفته شد، رویکرد ارزیابی جامع شامل دیدگاه کاربر محور با تکمیل پرسشنامه و استفاده از ۱۹ عنصر عینی شامل ۱۵ معیار عینی منظر (تنوع پوشش های طبیعی و انسانی، تنوع فرم رویشی، فرم ترکیب درختان، فرم بدنه آبی، تنوع رنگی، منظره آب، منظره سنگ و صخره، منظره جاده و مسیرهای عبوری، منظره پوشش گیاهی درختی و درختچه ای، منظره پوشش گیاهی علفی و بوته ای، منظره سطوح لخت و بدون پوشش، منظره ساختمان ها و سازه ها، منظره آسمان، نسبت سطوح سخت و نسبت سطوح نرم) و ۴ معیار مربوط به ویژگی نقاط چشم انداز (ارتفاع، شیب، تیپ پوشش گیاهی و انبوهی پوشش گیاهی) بود. بدین منظور، ابتدا واحدهای همگن ارزیابی منظر با استفاده از ۶ شاخص مکانی (شامل ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، منظر گیاهی، قابلیت دید روستا، قابلیت دید رودها دائمی و فصلی)، شناسایی شد. سپس ۱۰۰ عکس از مناظر منطقه تهیه و مدل سازی به روش شبکه پرسپترون چندلایه انجام شد. در گام بعدی به آنالیز حساسیت مدل ارزیابی کیفیت زیباشناختی منظر جهت اولویت بندی و نیز تعیین موثرترین معیارهای زیباشناختی بصری در ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر در منطقه پرداخته و در نهایت سامانه پشتیبان تصمیم گیری ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر مناطق تحت حفاظت با هدف گرشگری طراحی شد.نتایج و بحث: مدل دارای ساختار ۱-۶-۱۹ (۱۹ متغیر ورودی، ۶ نورون در لایه مخفی و یک متغیر خروجی) با توابع انتقال لگاریتم سیگموئید در لایه پنهان و خطی در لایه خروجی و الگوریتم بهینه سازی لونبرگ-مارکوارت، با ضرایب تبیین در سه دسته داده آموزش، اعتبارسنجی و آزمون معادل ۷۲/۰، ۷۵/۰ و ۷۰/۰ به عنوان ساختار بهینه مدل ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر مناطق تحت حفاظت با هدف گردشگری معرفی شد. بر اساس نتایج آنالیز حساسیت، منظره آب، فرم ترکیب درختان، انبوهی پوشش گیاهی، با ضرایب اثرگذاری ۲۳۳/۰، ۱۴۷/۰و ۱۰۴/۰ به ترتیب بیشترین تاثیر را در کیفیت زیباشناختی بصری مناظر مناطق تحت حفاظت از خود نشان دادند. روند تغییرات کیفیت زیباشناختی منظر بر حسب تغییرات منظره آب و فرم ترکیب درختان بیان کننده این امر بود که با افزایش معیارهای مذکور در مناظر منطقه، کیفیت زیباشناختی بصری به صورت غیرخطی افزایش می یابد؛ به صورتی که با ۲۳/۸ درصد افزایش سطوح آب در منظر و تغییر فرم ترکیب درختان از تکی به گروهی، به ترتیب افزایش ۴۶/۰ و ۴۸/۰ واحدی کیفیت زیباشناختی بصری منظر مشاهده شد. همچنین روند تغییر معیار انبوهی پوشش گیاهی کاهش کیفیت زیباشناختی بصری مناظر منطقه را با افزایش معیار مذکور نشان داد. نتیجه گیری: آنالیز حساسیت و شناسایی تاثیرگذارترین عناصر و معیارها بر کیفیت زیباشناختی بصری مناظر مناطق تحت حفاظت با هدف گردشگری نشان داد جهت دستیابی به ارزش زیباشناختی بصری منظر بالا و تعیین زون های گردشگری متمرکز و گسترده در مناطق تحت حفاظت، منظر آب می بایست در اولویت اول برنامه ریزی قرار گیرد. مدل ارائه شده در این پژوهش به عنوان یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری در ارزیابی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر در مناطق تحت حفاظت با هدف گردشگری است و امکان پیش بینی کیفیت زیباشناختی بصری مناظر در مناطق تحت حفاظت با شرایط اکولوژیک مشابه و نیز بوم سازگان های مشابه را فراهم می کند. همچنین از مدل ارائه شده در این مطالعه، می توان در تهیه طرح مدیریت و زون بندی مناطق تحت حفاظت بویژه در زون های گردشگری استفاده نمود.
کلیدواژه ها:
نویسندگان
فرنوش عطار صحراگرد
گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
افشین دانه کار
گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
علی جهانی
پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران
مراجع و منابع این مقاله:
لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
