بررسی ویژگیهای ممتاز آناتومی، فیزیکی و مکانیکی چوب های مورد استفاده در هنر چوتاشی صنایع دستی مازندران

هنر «چوتاشی» یا «لاک تراشی» ساخت ظروف و حجم های چوبی سنتی با استفاده از چوب های جنگلی در استانمازنداران است که قدمتی دیرینه دارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی ویژگی های ممتاز آناتومی، فیزیکی ومکانیکی چوب های مورد استفاده در هنر چوتاشی صنایع دستی مازندران است. بازدیدهای میدانی در سطحگارگاه های استان مازندران از شرق تا غرب انجام شد. استادکاران مطرح شناسایی شده و گونه های چوبی خام یانیمه کار شده با ابعاد و اشکال مختلف گردآوری شدند. همچنین مراحل آماده سازی چوب های مورد استفاده ونظرات استادکاران در مورد ویژگی چوبها و یا درختان مناسب ثبت شد. رطوبت، جرم ویژه یا جرم مخصوص و هم-کشیدگی و واکشیدگی حجمی چوب و ویژگی های مکانیکی شامل مقاومت برشی عمود بر الیاف، شکاف خوری،سختی در جهت های شعاعی و مماسی و مقاومت به ضربه شارپی (چقرمگی) بر روی پنج گونه ی تهیه شده (ریشهافرا، تنه افرا، ملج، شمشاد، سرخدار و گردو) اندازه گیری شدند. برای بررسی بیشتر علت مطلوب یا نامطلوب بودنبرخی چوب ها در مقایسه با نمونه های مشابه، بافت چوبی آنها زیر میکروسکوپ یا استریومیکروسکوپ بررسیشدند. در این راستا، چوب ریشه و ساقه افرا با هم مقایسه شده و ویژگی معروف به «آهنک» در سرخدار مورد بررسی قرار گرفت. جمع بندی نظرات استادکاران نشان داد که آنها تنه درختانی که دارای قطر بالایی بوده و درختبه لحاظ رشد ظاهری به تکامل رسیده باشد را برای ساخت ظروف چوتاشی ترجیح میدهند. همچنین چوب تنه یدرخت هر چقدر به پوست نزدیکتر باشد، برای ساخت ظروف مناسبتر است. چوب ریشه به ویژه در گونه افرا موردتوجه بوده و استادان قسمت زیرین ریشه های سطحی را مناسب میدانند. سطحی از تنه درخت که بیشتر درمعرض سایه باشد و به وسیله کاشم (خزه) پوشیده می شود، برای چوتاشی مناسب است. نتایج آزمونهای مکانیکی نشان داد که مقاومت برشی عمود بر الیاف در ملج ((۱۸/۵۶n/mm(۲)، مقاومت به شکاف خوری در تنه افراد (۴۵۴۳N) و گردو (۴۴۰۵N)، چقرمگی در تنه افرا (۳/۷۳m.kg) و شمشاد (۳/۸۷m.kg) و سختی در سرخدار ((۱۲۷۵۰n/cm(۲) دارای بیشترین مقادیراند. همچنین، شمشاد بیشترین وزن مخصوص ((۰/۹۸gr/cm(۳) و سرخدار کمترین همکشیدگی (۶/۴%) را داشتند. بطور کلی، مطالعه این ویژگی ها به ما کمک خواهد کرد تا ضمن شنسیی چوب های با کیفیت و مناسب، استفاده بهینه از آنها را در هنر چوتاشی فراهم سازیم.