بررسی پایداری عملکرد لاین های امیدبخش زمستانه کلزا در اقلیم سرد و معتدل سرد ایران

سابقه و هدف : کلزا (B. napus. L) مهمترین و بیشترین سطح زیر کشت را در بین سایر گیاهان روغنی در ایران به خود اختصاص داده است. این گیاه به صورت بهاره و زمستانه در کشور کشت می شود. بیش از ۷۰ درصد کشت کلزا در ایران در مناطق گرم و معتدله گرم بوده و تنها ۳۰ درصد در مناطق معتدل سرد و سرد کشت می شود. با توجه به وابستگی بیش از ۹۰ درصدی کشور به واردات روغن و اهمیت تولید دانه های روغنی، توجه به ارقام مناسب مناطق معتدل سرد و سرد و استفاده از پتانسیل موجود به منظور توسعه کشت آن ضروری به نظر می رسد. در این تحقیق به بررسی پایداری لاین های موتانت زمستانه کلزا پرداخته شد.مواد و روش ها: در این پژوهش، سه رقم کلزا به اسامی زرفام، طلایه و اکسپرس همراه با ۱۶ لاین جهش یافته که از پرتوتابی ارقام فوق با شدت های ۸۰۰- ۹۰۰ -۱۲۰۰گری پرتو گاما و پس از هفت نسل خویش آمیزی بدست آمده اند. همراه با سه رقم تجاری اوکاپی، احمدی و ES Neptune در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت و مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش در چهار ایستگاه تحقیقاتی (کرج، زرقان، کرمانشاه و اصفهان) طی دوسال زراعی ۹۵-۱۳۹۴ و ۹۶-۱۳۹۵ انجام شد. در تجزیه مرکب اثر محیط) ترکیب سال در مکان ( تصادفی و اثر ژنوتیپ ثابت در نظر گرفته شد. پایداری لاین ها با استفاده از روش AMMI و آماره ارزش پایداری (ASV) و سایر روش های پایداری از جمله S (۱-۶)، (۱-۴)NP و غیره انجام شد.یافته ها: تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط در سطح احتمال ۱% معنی دار بوده و به ترتیب ۵/۷ ،۳/۵۵ و ۰/۳۷ درصد از کل تغییرات واریانس داده ها را توجیه کردند. در این بررسی اثرمتقابل ژنوتیپ در محیط به چهار مولفه تجزیه شد که به ترتیب ۷/۳۶، ۶/۲۳، ۵/۱۶، ۷/۹ درصد از مجموع مربعات اثرمتقابل را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که بین لاین های موتانت ارزیابی شده از نظر عملکرد دانه، تنوع ژنتیکی بالایی وجود دارد. از نظر عملکرد دانه، لاین های G۱۳ (T-۹۰۰-۴) و به دنبال آن G۶ (Z-۹۰۰-۷) و G۳ (Z-۸۰۰-۶) با میانگین ۳۸۴۰، ۳۷۵۷ و ۳۶۶۵ کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر لاین ها برتر بودند. در نمودار بای پلات عملکرد دانه با شاخص ASV، لاین های G۳ G۶، G۲ و G۱۸ و G۷ بیشترین میزان عملکرد و کمترین میزان آماره (ASV) را داشته که به عنوان لاین های پایدار شناسایی شد.نتیجه گیری کلی: نتایج به دست آمده از نمودارسه بعدی میانگین رتبه ‎آماره های پایداری (Ar) و انحراف معیار رتبه ها (SD) و میانگین عملکرد نشان داد که لاین های G۶ (Z-۹۰۰-۷)، G۲ (Z-۸۰۰-۳)، G۱۲ (T-۸۰۰-۶) و G۱۵ (T-۱۲۰۰-۱) عملکرد بالاتر از متوسط میانگین و ارقام شاهد منطقه داشته و به عنوان لاین های پایدار شناسایی شدند.