بررسی تاریخی و جامعه شناختی شکل گیری پان ترکیسم درآذربایجان ایران

سوال اصلی این مقاله چگونگی شکل ­گیری پان ترکیسم  و نحوه تحول  آن است. برای پاسخ گویی به این سوال با استفاده از روش تاریخی وابستگی به مسیر، تاریخ معاصر ایران را به چند دوره تقسیم کردیم و ویژگی ­های جنبش­های  آذربایجان را در آن ­ها بررسی کردیم. طبق این روش وقتی که پدیده ­ای در یک نقطه عطف تاریخی شکل می ­گیرد، بازگشت به حالت قبل از آن دشوار یا نامیسر است. این بررسی نشان داد که در دوره قاجار، ایالت آذربایجان به دلیل برخورداری از استقلال نسبی سودای جدایی از ایران  نداشت. اما با اجرای سیاست­ های خشن رضاخان، آذری ­ها برای حفظ هویت خود به زبان و فرهنگ محلی توجه کردند. به همین دلیل پس از تبعید وی، پان ترکیسم اولین بار در قالب فرقه دموکرات ظهور کرد.