مرتضی ملکی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
محمدزمان نوری - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور‐ معاونت مازندران
محمد حسین فتوکیان - عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

در این مطالعه هفت رقم اصلاح شده برنج شامل چهار لاین بازگرداننده باروری (Rلاین) و سه لاین نرعقیم (A لاین)، جهت برآورد اثرات تر کیب پذیری عمومی (GCA) و خصوصی (SCA) و نحوه عمل ژن، برای صفات مرتبط با کیفیت پخت (آمیلوز، دمای ژلاتینه شدن و قوام ژل)، در موسسه تحقیقات برنج آمل به روش لاین در تستر با هم تلاقی داده شدند. لاین های نرعقیم مورد استفاده شامل ندا A ونعمت A و IR58025A و لاین های بازگرداننده باروری شامل IR28 ،IR56 و SA13 و IR59606-119-3R بودند. تجزیه واریانس مقدماتی حاکی از تفاوت معنی دار برای تمامی صفات مورد مطالعه بود . با تجزیه واریانس ژنتیکی به اجزای افزایشی و غیرافزایشی مشخص گردید که سهم جزء غیرافزایشی صفت آمیلوز ، بیشتر از جزء افزایشی آن بوده است لاین نرعقیم ندا A و لاین بازگرداننده باروری R59606-119-3R دارای پایین ترین مقدار ترکیب پذیری عمومی و منفی بودند . مقدار قابلیت ترکیب خصوصی بجز در تلاقی های SA13/ نداA و IR28 / ندا A در سایر تلاقی ها از نظر آماری معنی دار نبودند . با تجزیه واریانس ژنتیکی به اجزا افزایشی و غیرافزایشی مشخص شد ، که صفت دمای ژلاتینه شدن بیشتر تحت اثر افزایشی کنترل می شود. در صفت قوام ژل، تستر IR58025A و لاین IR59606-119-3R دارای بالاترین مقدار ترکیب پذیری عمومی و مثبت بودند . همچنین لاین SA13 و تستر نعمت A دارای پایین ترین مقدار ترکیب پذیری عمومی و منفی بودند. با توجه به نتایج بدست آمده ، برای صفاتی که عمل افزایشی ژنی بر نوع غیرافزایشی آن فزونی دارد اعمال گزینش انفرادی و یا روش شجره ای مفید و موثر می باشد. همچنین برای صفاتی که نوع غیرافزایشی ژنی بر نوع افزایشی آن برتری دارد ، بهتر است از روش های انتخاب دوره ای متقابل، تلاقیهای دی آلل و یا تولید واریته های برنج هیبرید استفاده گردد.

برنج, کیفیت پخت, ترکیب پذیری