جهانبخش ثواقب
معصومه هادی

پژوهش حاضر در صدد ارائه شناختی روشمند از تشکیلات سنتی اداره شهر عهد قاجار و بررسی مهم ترین مناصب انتظامی آن ازجمله حاکم، کلانتر و داروغه می باشد؛ جریان حاکم بر کار این دستگاه اجرایی و تغییرات ایجاد شده در وضعیت انتظامی شهر در نتیجه ارتباط با غرب، بهویژه ایجاد قراول خانه در راه ها، صندوق عریضه، تشکیل نظمیه و نحوهکارایی آن است. مقوله امنیت و برقراری آن در شهرها و مرزها یکی از مسائل مهم دولت قاجار بود که شکنندگیهایی که در این عرصه رخ میداد، کیان این حکومت را تهدید میکرد. قاجارها ضمن حفظ تشکیلات سنتی در حوزه امنیت، در صدد ایجاد اصلاحاتی نیز در این عرصه برآمدند تا بتوانند به امنیت مطلوب دست یابند. یافته پژوهش نشان داده که ناکارآمدی تشکیلات سنتی در حوزه امنیت شهرها ضرورت تغییر رویکرد به تشکیلات نوین انتظامی را پدید آورد؛ اما تغییرات ایجاد شده در امور حقوقی و قضایی و امنیتی نیز به دلیل وجود عوامل ریشهای چون: موروثی بودن و فروش مشاغل، خویشاوندسالاری در تصدی امور، عدم وجود انتظام در اخذ مالیات، ماندگاری فساد، هم چنین نارضایتی برخی عناصر داخلی نسبت به مدل انتظامی جدید اخذ شده از غرب، پایدار نماند و برقراری امنیت به مفهوم واقعی آن در عصر قاجار تحقق پیدا نکرد.

دوره قاجار, تشکیلات انتظامی, داروغه, کلانتر, نظمیه