محمد ناروئی - دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
محبوبه شرفی - دانشیار، گروه تاریخ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

هدف پژوهش حاضر واکاوی رابطه مکتب دیوبندی با مذاهب اسلامی در شبه قاره هند است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که عالمان فرقه دیوبندی برای تاثیرگذاری بر فرق و گرایشات مذهبی در هندوستان، تلاشهای فراوانی داشته اند و در این عرصه همگرائی و پیوند فرقه دیوبندی با سایر مذاهب از کلیدواژههای اساسی آنان در حوزه دین و مذهب به شمار میرفت. آنان اختلاف و واگرائیهای بنیادینی با سایر فرق اسلامی در زمینه اعتقادات دارند. اختلاف ها موجب تضاد این فرقه با فرق دیگری مانند بریلوی ها، مودودی، تصوف، اهل حدیث، سلفیان غیرمقلد، وهابیان و شیعیان شده است، به گونه ای که برخی از دیوبندیها، پیروان پاره ای از مذاهب را اهل بدعت یا مشرک می دانند. بیشترین اختلاف دیوبندی ها و شیعیان در مورد «شفاعت، توسل، تقیه، تحریف قرآن، عصمت ائمه(ع)، مهدویت، زیارت قبور، غیبت، مصحف فاطمه وغیره است». این دو مکتب در دشمنی با هندوها و انگلیسی ها همگرائی مسالمت آمیزی با هم داشتند.

شبه قاره هند, مکتب دیوبندی, تصوف, بریلوی, مودودی, سلفیان, شیعیان, مذاهب اسلامی