سیدحجت موسوی - استادیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشگاه کاشان
عباسعلی ولی - استادیار ژئومورفولوژی، گروه علوم مهندسی بیابان، دانشگاه کاشان
ابولفضل رنجبر - دانشیار اکوفیزیولوژی گیاهی،گروه علوم مهندسی بیابان، دانشگاه کاشان
رضا قضاوی - استادیارآبخیزداری،گروه علوم مهندسی مرتع و آبخیزداری،دانشگاه کاشان

قنات مهمترین سازه مهندسی ایرانیان باستان در زمینه مدیریت منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک است، که تنوع گستردهای از این سیستم آبی در سراسر ایران مشاهده میگردد. تاکنون مطالعات متعددی در ارتباط با مهندسی ساخت قنات و اهمیت آن از منظر بهرهبرداری و مدیریت منابع آب انجام شده، اما پژوهش در مورد پدافند غیرعامل قنات اندک است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی پدافند غیرعامل قنات در مقیاسهای متعدد زمانی و مکانی است، بهطوریکه با مطالعه و ارزیابی دقیق ویژگیهای ساختاری قنات میتوان به شناخت اصول مهم پدافند غیرعامل آن در قالب استتار، اختفا، پناهگاهی، و دسترسی دست یافت. نتایج نشان میدهدکه ایرانیان علاوه بر شناخت اهمیت قنات از دیدگاه مهندسی و مدیریت منابع آبی، با اختفا و استتار در قنات، بارها و بارها در طول تاریخ تطور خود از این سازه بهعنوان پناهگاه و مخفیگاه جهت حفاظت از جان و مال، و کیان سرزمینی خود بهره جستهاند. همچنین از طریق مجرای زیرزمینی قنات نیز توانستهاند بهعنوان یک تونل مخفی، دسترسی مخفیانه و زیرزمینی به نقاط مختلف محدوده حاکمیت قناتها داشته باشند. لذا با بررسی قابلیتها و محدودیتهای سازه قنات میتوان گامهای موثری در استفاده از مزیتهای نسبی آن جهت بهره گیری و مدیریت پدافندی این سازه باستانی برداشت.

پدافند غیرعامل، استتار و اختفا، پناهگاه، قنات.