حمیدرضا احیایی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمد کافی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
احمد نظامی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمدحسین فتوکیان - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
مرتضی گلدانی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

تنش خشکی مهم ترین عامل محدودکننده رشد گیاهان در مناطق خشک و نیمه خشک جهان است و کشت گیاهان دارویی متحمل یکی از راهکارهای کاهش اثرات نامطلوب خشکی در این مناطق محسوب می گردد. به منظور تعیین همبستگی میان برخی از صفات مورفولوژیک و اجزای عملکرد در توده های بومی شنبلیله و روابط بین آن ها در شرایط تنش خشکی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد واقع در تهران در دو سال زراعی ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶، به صورت اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد و ۹ توده بومی شنبلیله (نیشابور، شیروان، مشهد، تبریز، رودسر، اصفهان، همدان، اردستان و شیراز) تحت تاثیر تیمار شاهد (۸۰% FC)، خشکی ملایم (۶۰% FC)، خشکی متوسط (۴۰% FC) و تنش خشکی شدید (۲۰% FC) ظرفیت زراعی خاک قرار گرفتند. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات زیست توده، شاخص برداشت، طول شاخه جانبی و تعداد غلاف فرعی ۷/۹۶% تغییرات عملکرد دانه را توجیه می کنند. نتایج حاصل از تجزیه عامل ها بر خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد نشان داد که سه عامل اصلی و مستقل ۴۸/۹۳% از تغییرات کل داده ها را توجیه نمودند. عامل روز تا رسیدگی ۶۷/۳۶% از واریانس کل را به خود اختصاص داد و به عنوان بالاترین پارامتر (عامل اول) معرفی شد. عامل های تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه با دارا بودن ۷۴/۲۹% و ۰۷/۲۷% از واریانس کل به ترتیب در عوامل دوم و سوم بیشترین مقدار را داشتند. تجزیه خوشه ای به روش وارد نیز توده های بومی مورد بررسی را در سه گروه متفاوت طبقه بندی نمود. در تیمار شاهد بیشترین ارتفاع بوته، تعداد غلاف، عملکرد و شاخص برداشت در توده بومی شیروان و بالاترین ارتفاع غلاف از سطح زمین در توده بومی نیشابور مشاهده شد. نتایج حاصل از این مطالعه می تواند برای انتخاب هدفمند والدین مناسب از گروه های مختلف برای تولید ارقام جدید در برنامه های اصلاحی شنبلیله مورد استفاده قرار گیرد.

تجزیه خوشه ای, گیاه دارویی, رگرسیون گام به گام, تنش رطوبتی