فاطمه گل چین - دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
محمدحسین فتوکیان - دانشیار گروه کشاورزی دانشگاه شاهد تهران
خدایار همتی - دانشیار دانشگاه گرگان
حسن علی نقدی بادی - دانشیار پژوهشکده گیاهان دارویی کرج

اسفرزه با نام علمی Plantago ovate متعلق به تیره بارهنگ از گیاهان داروئی مفیدی است که به عنوان ملین، کاهنده میزان کلسترول، چربی و قند خون کاربرد دارد. این گیاه بوفور، در برخی نقاط استان گلستان به صورت خودرو رشد می یابد. جمع آوری توده های بومی و ارزیابی خصوصیات مرفولوژیک تعیین کننده عملکرد از جمله روش های مناسب برای دست یابی به معیارهای انتخاب می باشند. پژوهش حاضر با هدف بررسی صفات ظاهری (مورفولوژیکی) و فیتوشیمیایی توده های مختلف این گیاه در شرایط آب و هوایی آزاد شهر انجام پذیرفت. بدین منظور بذور این گیاه از 4 رویشگاه مختلف (شهر اینچه برون، روستای دوزاولوم از توابع شهر اینچه برون، روستای قره ماخر از توابع شهرستان گنبد کاووس و مرتع آرامگاه از وابع روستای قره ماخر) در استان گلستان جمع آوری و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در اسفند 1390 کشت گردید. صفات مورد ارزیابی شامل تعداد و طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، میزان موسیلاژ،درصد موسیلاژ فاکتور تورم و میزان تورم در هر گرم موسیلاژ بود. داده های حاصل توسط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد، ارتفاع بوته، تعداد سنبله در بوته و فاکتور تورم در بین توده های مورد بررسی اختلاف معنی داری نداشت ولی طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه در سطح 5% معنی داری بوده است. همچنین توده بذر در سطح 1% بر روی میزان موسیلاژ، درصد موسیلاژ ومیزان تورم برای هر گرم موسیلاژ تفاوت معنی دار نشان داد. براساس مقایسه میانگین کمترین طول سنبله (9/16 میلی متر) در توده اینچه برون و بین 3 توده دیگر از لحاظ آماری اختلاف معنی داری وجود نداشت. همچنین مقایسه میانگین تعداد دانه در سنبله نشان داد، بیشترین تعداد در توده قره ماخر (19/25 دانه) و کمترین تعداد دانه در توده های اینچه برون (15/61 دانله) و دوزاولوم (15/95 دانه) وجود داشت. بیشترین مقدار موسیلاژ در توده قره ماخر (0/259 گرم) و کمترین مقدار آن مربوط به توده اینچه برون (0/168 گرم) تولید گردید.

اسفرزه، استان گلستان، توده، صفات ظاهری، موسیلاژ، فیتوشیمیایی