حسن عبدی - عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محمدحسین فتوکیان - دانشیار، دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد، تهران، ایران
صدیقه شعبان پور - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

       عملکرد دانه حاصل اثر متقابل بین اجزای آن است که تحت‎ تاثیر عوامل ژنتیکی و محیط هستند و از این­رو بهبود مستقیم عملکرد از طریق اصلاح نباتات به­ویژه در نسل‎های اولیه مشکل است، اما اگر انتخاب بر اساس اجزای عملکرد صورت گیرد، می‎تواند موثر واقع شود. به منظور بررسی نحوه عمل ژن‎ها و وراثت­پذیری عملکرد دانه و برخی صفات وابسته به آن در گندم، نسل‎های F۱، F۲، BC۱ و BC۲ حاصل از تلاقی گاسپارد ×DN-۱۱ به همراه والدین (P۱ و P۲) در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه میانگین نسل‎ها نشان داد که در مورد بیشتر صفات مورد مطالعه مدل دو ژنی شامل آثار افزایشی، غالبیت و اپیستازی جهت توصیف تنوع میانگین نسل‎ها مناسب بود، به­طوری که مدل شش پارامتری شامل میانگین (m)، اثر افزایشی (d)، اثر غالبیت (h) و اپیستازی­های افزایشی × افزایشی (i)، غالبیت × غالبیت (I) و افزایشی × غالبیت (j) در کنترل صفات مورد مطالعه موثر بودند. برای صفات ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، تعداد گلچه‎های عقیم و عملکرد دانه، آثار اپیستازی افزایشی × افزایشی و غالبیت × غالبیت، برای صفات وزن هزار دانه و وزن دانه در سنبله، آثار افزایشی و غالبیت و برای صفات طول سنبله، طول پدانکل و تعداد روز تا گلدهی انواع آثار اپیستازی به­ویژه افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت مهم­ترین عوامل کنترل کننده این صفات شناخته شدند. به این ترتیب، برای اصلاح جمعیت مورد مطالعه باید به نوع عمل ژن­ها توجه و روش اصلاحی مناسب را انتخاب کرد.

اثر اپیستازی, عمل ژن, وراثت پذیری